Selçuk Akyüz

Çok deðil, bundan birkaç yýl öncesine kadar CAT programlarý sadece yurtdýþýndaki çeviri bürolarý veya bazý çokuluslu þirketler için çalýþan çevirmenler tarafýndan bilinen, kullanýlan programlardý. Fakat küreselleþme ve Avrupa Birliði'ne giriþ süreci ile birlikte bu programlar ve özellikle Trados çok daha geniþ bir kitle tarafýndan duyuldu, çevirmenler tarafýndan kullanýlmaya, çeviri bürolarý ve bazý müþteriler tarafýndan talep edilmeye baþlandý. Aslýnda ayný süreç yurtdýþýnda da yaþanmakta, belirli bir alanda uzmanlaþmýþ, 20-30 yýllýk deneyime sahip yabancý çevirmenler, mesleki hayatlarýný uzun dönem sadece daktilo ve kalýn sözlükler ile sürdürebilmiþ olan "eskiler" bile teknolojinin yeniliklerine ve piyasanýn gereklerine karþý koyamýyor, CAT programlarý ile tanýþmak zorunda kalýyorlar.

CAT ve MT programlarý arasýndaki farklar
Ýlk önce bir farký açýklamak gerek sanýrým. Bilgisayar Destekli Çeviri (Computer Assisted Translation, CAT) programlarý ile Bilgisayarlý Çeviri (Machine Translation, MT) programlarý birbirinden tamamen farklý programlar ve tabii bunlarýn kullanýcý kitleleri, kullaným amaçlarý da farklý. Bilgisayarlý Çeviri (MT) için en güzel örnek bir zamanlarýn en popüler arama motorlarýndan biri olan www.altavista.com'daki Babel Fish Translation. Ýngilizceden belli baþlý dillere (Fransýzca, Almanca, Ýspanyolca, Rusça, Çince vs.) ve bu dillerden Ýngilizceye 150 kelime ile sýnýrlý olmak üzere metin veya komple web sayfalarýnýn çevirisini yapan bu sitenin þimdi çok sayýda benzerleri de var. MT programlarýnýn bir diðer örneði ise translator, çevirmen benzeri isimlerle satýlan programlar (translator ve çevirmen ticari marka deðildir, genel anlamda kullanýlmakta ve belirli bir programa iþaret etmemektedir). Bu tür programlar özellikle tez hazýrlayan üniversite öðrencileri ve ne acýdýr ki, yaptýklarý iþe ve müþterilerine hiç saygý duymayan, kalitenin ne anlama geldiðini bilmeyen bazý çeviri bürolarý tarafýndan kullanýlmaktadýr.

Kullaným amacýnýza ve ne beklediðinize baðlý olarak MT aslýnda kötü bir þey de sayýlmaz. Örneðin Ýngilizce bilen bir þirket sahibi, Çin'den almak istediði bir ürünün web sayfasýný Babel Fish ile Ýngilizceye çevirerek o ürün hakkýnda genel bir bilgi alabilir, iþine yarayacaðýný düþünüyorsa Çin'deki firmayla yazýþýp Ýngilizce katalog isteyebilir. Anlaþma imzalayýp mallarý Türkiye'ye getirebilir. Ürünün kullaným kýlavuzunu bile önce Çinceden Ýngilizceye, sonra da yukarýda bahsettiðim translator, çevirmen benzeri programlarla Türkçeye çevirebilir. O kadar da deðil tabii! Hoþ bunu da yapmaya çalýþanlar yok deðildir ama olmaz, kullaným kýlavuzlarýný bu basit programlarla çevirmeye kalktýðýnýz zaman hem þirket itibarýnýz beþ paralýk olur, hem de müþterilerinizin malýný canýný tehlikeye atarsýnýz. Sonra altýndan kalkamayacaðýnýz hukuki sorumluluklar ile karþýlaþýrsýnýz.

Ýnternet temelli otomatik çeviri siteleri sadece bir konuda genel bilgi sahibi olabilmek için kullanýlabilir, MT (bilgisayarlý, makine veya otomatik çeviri) programlarý da ayný þekilde sadece ödev, tez vs. hazýrlayan öðrencilerin çok teknik olmayan, sýnýrlý sayýda sözcükle yazýlmýþ bir makalede ne yazýldýðýný üç aþaðý beþ yukarý anlamalarý için kullanýlabilir; hepsi bu kadar, daha fazlasýný beklemek mümkün deðil. Peki ama niye? Bunun en baþtaki nedeni bu programlarýn her þeyi kelime kelime çevirmeye kalkýþmasý ve bunu son derece sýnýrlý en fazla 30-50 bin kelime içeren sözlüklerle yapmaya çalýþmasý. Ýngilizcede bir milyondan fazla kelime olduðunu, bu kelimelerden bazýlarýnýn onlarca farklý anlama geldiðini düþünürsek bu programlarla elde edilebilecek çevirinin kalitesi hakkýnda fikir sahibi olabilirsiniz. Hele bir de Ýngiliz, Amerikan, Kanada Ýngilizceleri arasýndaki farklarý düþünürsek bu programlarla elde edebileceðiniz sonuçlarý az çok kestirebilirsiniz.

CAT programlarý ne iþe yarar?
CAT programlarý ile ilgili bir yazýda bu programlardan neden bahsettiðime gelince amacým bu translator, çevirmen gibi programlarýn CAT programlarýndan farkýný ortaya koymak. Þimdi gelelim CAT programlarýna ... Bu programlar çeviri yapmaz! Evet yanlýþ okumadýnýz, bunlar kendi baþlarýna çeviri yapmaz. Peki nedir yaptýklarý? Özetle, profesyonel çevirmen tarafýndan daha önce yapýlmýþ çevirileri bir veritabanýnda saklar ve ayný veya çok benzer yeni bir cümle tekrar çevrileceði zaman veritabanýnda araþtýrma yaparak daha önce yapýlan çeviriyi hatýrlatýr.

Nerede kullanýlýr?
Çeviri çok geniþ bir alandýr, bir kitap çevirmeni veya benim gibi aðýrlýklý olarak hukuki çeviri yapan birisi için CAT programlarý fazla iþe yaramaz. Çünkü daha önce çevrilen bir cümlenin aynýsý bir daha öyle kolay kolay rast gelmez. Fakat kullaným kýlavuzlarýný çevirenler için belli ölçülerde faydalý olabilir. Kullaným kýlavuzlarýnýn belirli bir þablonu vardýr, ürünün parçalarý, kullaným yeri, olasý arýzalar ve güvenlikle ilgili talimatlar. Ayný firma tarafýndan bir yýl içinde üretilen 50 farklý cep telefonunun kullaným kýlavuzlarýnda ortak cümleler vardýr. Bunlarýn her seferinde baþtan çevrilmesi gereksiz olacaktýr.

Dediðimiz gibi CAT programlarý hukuki çevirilerde kullanýlamaz, sadece kullaným kýlavuzu benzeri metinlerde, tekrarý çok olan bazý teknik çevirilerde kullanýlabilir. Ama bunun da bazý ön þartlarý vardýr. Ýlk önce hem çevrilecek metin, hem de çevirisi dijital ortamda mevcut olmalýdýr. Yani Word belgeleri, web sayfalarý ve deðiþik iþlemlerden geçirilmek þartýyla pdf dosyalarý gibi elektronik ortamda hazýrlanmýþ olmalýdýr. pdf dosyalarýna aþaðýda deðineceðiz, þimdilik Word dosyalarý ile örnek verelim.

Çevirmene Word dosyasý olarak verilmiþ bir metin, deðiþik CAT programlarýndan biri ile çevrildiði zaman bu dosyadaki tüm cümleler (biz buna segment deriz), çevirileriyle beraber bir veritabanýnda saklanýr. Benzer konudaki yeni bir metin, yine Word ortamýnda çevrileceði zaman CAT programý çeviri veritabanýnda (Translation Memory, TM) sorgulama yaparak ayný cümlenin daha önce yapýlmýþ bir çevirisinin mevcut olup olmadýðýna bakar. Daha önce çevirisi yapýlmýþ bir cümleyse bunu çevirmene hatýrlatýr. Orijinal cümlenin tamamen ayný olmasý gerekmez, bir iki sözcük uzun veya kýsa olabilir veya cümledeki bazý sözcükler, örneðin ürünün adý, vs. deðiþmiþ olabilir. Bu durumda CAT programý farklarý gösterir, çevirmen de gerekli deðiþiklikleri, düzeltmeleri yapar.

Çeviri hýzý
Çeviride CAT programlarýnýn kullanýmý ilk baþta çok faydalý olmayabilir. Ne de olsa çeviri veritabaný (TM) ya boþtur, ya da yeterli benzer metin yoktur. Hatta CAT programlarýný yeni kullanmaya baþlayan çevirmenler, programý öðrenmek için harcayacaklarý süre dýþýnda, ilk baþlarda çeviri hýzlarýnýn çok düþtüðünü de görebilirler. Örneðin günde 3.000 kelime çevirebilen bir çevirmen, koca bir günün ardýndan sadece 500 kelime çevirebildiðini görünce programý kullanmaktan vazgeçebilir. Piyasa þartlarýný düþünürsek böyle yapmasýna da hak verebiliriz. Ama sürekli benzer metinleri çeviren bir çevirmen bir süre sonra bu programlarýn yararýný görecektir. Ayný cümleleri tekrar tekrar çevirmeyi, yazmayý kim ister!

Bir ay süreli, her biri 3.000 kelimelik 30 kullaným kýlavuzunun çevirisi klasik yöntemde bir ay sürecekken, metinlerin benzer olmasý þartýyla bir haftada bitebilir. Bu ise hem çevirmeni, hem çeviri bürosunu, hem de müþteriyi memnun edecektir. Sadece süre açýsýndan deðil, terminoloji birliði açýsýndan da faydalarý olacaktýr. Üç sayfa yukarýda, ya da dün çevirdiðim dosyada þu terime ne demiþtim diye arama yapmanýza gerek olmayacaktýr. CAT programlarý ile çeviri yaparken sözlük oluþturmanýz, istediðiniz terim çiftlerini programýn içindeki sözlüðe (Terminology Database, TD) eklemeniz de mümkün.

Format Sorunu
CAT programlarýnýn bir diðer avantajý da çevirmenin formatla uðraþmak yerine sadece çeviriye yoðunlaþabilmesi. Tabii deðiþik dosya formatlarýný düþünürsek bu her zaman dediðim kadar kolay olmayabiliyor. Hatta bazen nerde o eski günler, biz sadece çeviriyi yapardýk mizanpaj iþini baþkalarý yapardý dediðimiz de oluyor. Ama piyasa þartlarý deðiþti, bazý müþteriler ajanslara ekstra ödeme yapmak yerine bunu tercih edebiliyor. Grafiklerin de bulunduðu Word dosyalarýnda bu o kadar sorun olmuyor ama özellikle pdf dosyalarý çok ciddi sorunlar çýkartabiliyor. Önce pdf dosyasýný Word haline dönüþtürmeniz gerekiyor, ki "süslü" pdf dosyalarýnda ortaya çýkan þey genellikle tam bir karmaþa oluyor. Sonra CAT programý yardýmýyla çeviri yapýyorsunuz ve sonra sayfa düzenleri, grafiklerle uðraþýyorsunuz. Bazen çeviriyi yapmak yarým gün, sayfa düzeniyle uðraþmak ise iki gün alabiliyor. Nerde o eski günler demiþtim deðil mi? Neyse ki müþteriler de konunun zorluðunun farkýna varýyor artýk ve format gerektiren iþlerde bunun için gereken mesainin karþýlýðýný da ödüyorlar.

Hangi CAT programý daha iyi?
CAT programlarýný sürekli olarak benzeri metinleri çeviren profesyonel çevirmenlerin kullandýðýný gördük. Peki ama hangi CAT programý daha iyidir, ya da bu konu çok tartýþmalý, çevirmen hangi CAT programýný kullanýrsa daha çok fayda saðlar? Bu sorunun cevabý CAT programýný ne amaçla kullandýðýnýza baðlý. Müþterinin veya çeviri bürosunun zorlamasý, belirli bir talebi olmadan, sadece kendi çeviri hýzýnýzý ve terim birliði saðlamak bakýmýndan yaptýðýnýz iþin kalitesini arttýrmayý düþünüyorsanýz verilecek cevapla, belirli bir CAT programýný çeviri bürolarýnýn talebi üzerine kullanmanýz durumunda verilecek cevap farklý.

Hangi CAT programýný kullanmalý?
Sayýlar, istatistikler çok yanýltýcý olabilir, ayrýca kesin rakamlara da ulaþmak mümkün deðil ama bildiðim kadarýyla dünyada ve Türkiye'de en çok kullanýlan CAT programý Trados. Bu tercihin ne kadar bilinçli olduðu, Trados'un bu baþarýsýnýn nedeninin çok iyi bir program olmasýndan mý yoksa çok iyi pazarlama yapmasýndan mý kaynaklandýðý çok tartýþmalý. Doðrusu bunun cevabýný ben de veremiyorum. Ama burada CAT programlarý hakkýnda genel bilgi vermeyi amaçladýðýmdan bu tartýþmaya girmeyeceðim. Bürolar genellikle Trados'u tercih ettiðinden, bir çevirmenin Trados'u öðrenmesi, satýn almasý mantýklý bir yatýrým olabilir.

Fakat bürolardan böyle bir talep gelmeden kendi isteðinizle, çeviri hýzýnýzý arttýrmak için bir CAT programýný kullanmayý düþünüyorsanýz baþka alternatifler de var. Bunlar arasýnda ilk olarak SDLX'i sayabiliriz. Ýlk sýrada bu programý anmamýn nedeni aslýnda biraz da ironik. SDLX bir zamanlar Trados'un en büyük rakiplerinden biriyken, akýllý bir hamleyle Trados'u satýn aldý ve þimdi SDLX çatýsý altýnda her iki ürünü birden pazarlýyor. Tabi SDLX'in Trados'a vereceði destek daha ne kadar devam eder bilinmez. Ýnternette çeþitli çeviri forumlarýnda, önümüzdeki bir iki yýl içinde Trados'un geliþtirilmesine son verileceði ve piyasadan kalkacaðý hakkýnda tartýþmalara þahit oluyoruz.

Trados ve MS Word
Aslýnda burada sorun Trados'un MS Word programýna baðýmlý olmasý. Eski versiyonlara göre bazý deðiþiklikler yapýlmýþ olmakla beraber Trados temelde Word üzerinde çeþitli makrolar yardýmýyla çalýþan bir program. SDLX, Déjà Vu ve bazý diðer CAT programlarý ise arayüzleri farklý olan baðýmsýz programlar. CAT programlarýný kullanan çevirmenler arasýndaki en büyük tartýþmalardan biri de iþte bu nokta etrafýnda dönüyor. Kimileri Trados'un zaten karmaþýk bir program olan Word'e yeni makrolar ekleyerek Word'ü yavaþlattýðýný ve zaman zaman dosyalarýn kapandýðýný, "uçtuðunu" ileri sürerek Trados'a karþý çýkýyor.

Trados benzeri programlar
Bu arada yeri gelmiþken eklemekte fayda var ... Trados Word üzerinde çalýþan tek CAT programý deðil. Trados'un yaygýn kullanýmýndan ve bununla beraber yüksek fiyatýndan cesaret alan bazý programcýlar benzer CAT programlarý çýkardýlar. Bunlarýn belli baþlýlarý Wordfast ve MetaTexis. Özellikle Wordfast, Trados ile uyumlu olduðunu iddia ediyor, yani özetle Trados'u almanýza gerek yok, ayný iþleri Wordfast'la da yapabilirsiniz, Trados dosyalarýný Wordfast ile açabilir, ayný iþi yapabilirsiniz diyor. Benzer iddialar MetaTexis için de geçerli.

Word'e baðýmlý olmayan programlar
Bu programlarýn belli baþlýlarý ise SDLX, Déjà Vu, Star Transit, Across ve ücretsiz, güzel bir program olan OmegaT. Across üzerinde þimdilik çok durmaya gerek yok. Piyasaya yeni giren bir program bu, ama þimdiye kadarki denemelerimde oldukça aðýr çalýþan, sistem kaynaklarýný tükettiðini gördüðüm için en baþtan olumsuz puan verdiðim bir program. Yani müþteri tarafýndan kullanýlmasý zorunlu tutulmadýðý takdirde þimdilik sýnýfta kalan bir CAT programý, ama bilgisayar dünyasýnýn sürprizler ve yeniliklerle dolu olduðunu da unutmamak lazým. Bakarsýnýz bir yýl sonra kendi baþýna veya bir diðer CAT programý ile birleþerek karþýmýza iyi bir alternatif olarak da çýkabilir.

Ücretsiz program OmegaT
CAT programlarýnýn 1.000 dolar civarýnda baþlayan ve daha geniþ özellikli, çevirmenler için deðil de çeviri bürolarýna yönelik versiyonlarýnýn 3-4.000 dolar civarýnda deðiþen fiyatlarý düþünüldüðünde, ücretsiz bir program hemen dikkat çekecektir. OmegaT özellikle Linux platformu için hazýrlanan ama baþarýlý Windows sürümleri de olan basit, kolay kullanýlan bir program. Diðer programlar arasýnda MS Word'e en az baðýmlý olaný da bu. Hatta bilgisayarýnýzda Word veya diðer MS Office programlarýnýn olmasý bile gerekmiyor. Ýþletim sisteminiz ister Windows, ister Linux olsun, ücretsiz Open Office veya biraz daha geliþmiþ ama çok uygun fiyatlý Star Office programýnýz varsa Word dosyalarýný çevirebiliyorsunuz. Open Office (veya Star Office) ile Word veya diðer MS Office dosyalarýný (Excel, PowerPoint) dönüþtürüp, OmegaT ile çevirebilirsiniz. Bu programýn açýk kaynaklý olmasý, sürekli geliþtirilerek yeni versiyonlarýnýn çýkmasý, ücretsiz olmasý ve kullanýmýnýn kolay olmasý belli baþlý artýlarý. Ama bu programla ilgili unutulmamasý gereken, bunun sadece kendi tercihinizle kullanabileceðiniz bir program olmasý. Yani hiçbir müþteri veya çeviri bürosu bu programý kullanmanýzý talep etmez. Kendi çeviri hýzýnýzý arttýrmak, benzer metinleri daha hýzlý ve terminoloji tutarlýlýðý saðlayarak çevirmek istiyorsanýz ve henüz herhangi bir CAT programýna yatýrým yapmamýþsanýz tavsiye ederim. CAT programlarýnýn mantýðý hakkýnda çok þey öðrenebilirsiniz.

SDLX
En iyi CAT programlarýndan biri. Ýlk kullandýðýmda yardým dosyalarýna 15 dakika göz gezdirerek hemen kullanmaya baþlamýþ, normalde 2 hafta sürecek bir projeyi 3-4 günde bitirmiþtim. Tabii programýn þu anda bile bilmediðim veya geliþtirilen özellikleri de var. Bunlarý ayrýntýlarýyla öðrenmek için en az 2 haftayý gözden çýkarmak gerek. CAT programlarýyla ilgili en büyük sorun, tabii bu sorun diðer programlar için de geçerli, Windows ve MS Office'de yapýlan deðiþiklikler, güncellemeler, çýkan yeni versiyonlar. Diðer programlar her seferinde iþe baþtan baþlýyor, Bill Amcanýn yine neleri deðiþtirdiðini bulmaya çalýþýyor, buna göre kendi programlarýnda deðiþiklikler yapýyorlar. O yüzden Windows ve MS Office güncellemelerini ve yeni versiyonlarýný çýkar çýkmaz yüklemek en azýndan bu CAT programlarýnýn saðlýklý çalýþmasý açýsýndan iyi olmuyor. Ben önemli bir güncelleme olduðu zaman ilk önce kullandýðým CAT programýnýn çýkabilecek sorunlarý çözmesini bekliyor, sonra Windows veya MS Office güncellemelerini yüklüyorum.

SDLX'e geri dönecek olursak, bu program çevrilecek dosyalarý önce kendi formatýna dönüþtürüyor, sonra kendi arayüzünde gayet hýzlý ve sorunsuz olarak çevirmenizi saðlýyor. SDLX programýný kullanýrken birkaç defa küçük sorunlar yaþamýþ olmakla beraber hiçbirinde dosya kaybý, dosyanýn "uçmasý" gibi sorunlarla karþýlaþmadým. Orijinal dosya içinde farklý formata sahip yerleri (font, kalýn, italik, paragraf özellikleri, vs.) deðiþik renklerle boyayarak oldukça renkli bir ekran sunuyor. Bu özellikle "sýkýcý" çevirilerde bir nevi avuntu oluyor bize ama esas faydasý da þu ki çeviri sýrasýnda formatla uðraþmak zorunda kalmýyoruz. "Format boyama" özelliði sayesinde orijinal metinde farklý formata sahip yerleri çeviride de ayný yere koyabiliyoruz. Yukarýda bahsetmiþ olduðum SDLX'in Trados'u satýn almasýnýn sonuçlarýný yakýn zamanda göreceðiz. Trados piyasada kalmaya devam etse bile, SDLX'in önümüzdeki yýllarda piyasa payýný arttýracaðý, dolayýsýyla çevirmenlere bu programý kullanmalarý yönünde yapýlacak taleplerin artacaðý kesin.

Star Transit
Yurtdýþýnda çok sayýda çeviri bürosunun kullandýðý bir program. Aslýnda iki programý var, biri ücretli, hem de oldukça pahalý sayýlabilecek Transit XV, diðeri ise ücretsiz olan Transit Satellite. Çeviri bürolarý Transit XV ile proje dosyalarýný hazýrlýyor, dosya dönüþtürme, format bilgilerini girme vs. iþlemleri yaparak çevirmene gönderiyorlar. Ücretsiz versiyonu kullanan çevirmenler ise sadece çeviri iþlemini yapýyor, dosyalarý dönüþtürmek, formatla uðraþmak gibi sorunlarla uðraþmýyorlar. Biten çeviri dosyalarý çeviri bürosuna gönderilip burada orijinal formatýna dönüþtürülüyor. Transit Satellite ücretsiz olduðu için bununla sýfýrdan bir proje oluþturmanýz mümkün deðil. Yani size verilen Word dosyalarýný veya diðer dosya türlerini bununla çeviremezsiniz. Ancak "full" versiyon Transit XV ile hazýrlanan dosyalarý çevirebilirsiniz.

Yukarýda eklemeyi unuttuðum bir nokta da CAT programlarýnýn deðiþik versiyonlarýnýn olduðu. Star Transit gibi SDLX ve Déjà Vu'nun da "light" versiyonlarý var. Ücretsiz olan bu versiyonlarla çeviri bürosu tarafýndan hazýrlanan proje dosyalarýný çevirebilirsiniz. Ama bu ücretsiz versiyonlarýn özellikleri çok kýsýtlý ve bazen çeviri sürecini çok zor, hatta içinden çýkýlamaz bir hale getirebiliyor.

Star Transit'in "full" versiyonu, çok pahalý olduðu için genellikle yurtdýþýndaki bazý büyük bürolar tarafýndan kullanýlýyor. Transit XV versiyonunu kýsýtlý bir süre kullanma þansýna ulaþmýþ biri olarak karþýsýnda þapka çýkartýyorum. Gönül isterdi ki ya "light" versiyonu biraz daha geliþmiþ olsun veya "full" versiyonu biraz daha hesaplý olsun.

Benim favorim Déjà Vu
Bu yazýda tarafsýz olacaðýmý söylemedim deðil mi? Zaten tarafsýz olmak mümkün deðil, en baþta çevirmen, çeviri bürosu veya müþteri olarak bir tarafsýnýz. Ben bu noktada çevirmen olarak tarafsýz olmadýðýmý ve yine çevirmen olarak bana göre en iyi, en "saðlam" programýn Déjà Vu olduðunu söyleyeceðim. CAT programlarýný kullanan çevirmenlerin karþýsýna her zaman sorunlar çýkar. Yukarýda da bahsettiðim gibi Windows veya MS Office programýndaki en küçük deðiþiklik bile bu programlarýn çalýþmasýný engelleyebilir. Bu noktada programý satan firmanýn ne kadar yardýmcý olduðu öne çýkýyor. Déjà Vu da bu konuda beni hiç yüzüstü býrakmadý. CAT programlarýný kullanan meslektaþlarým ve çeviri bürolarý iyi bilirler ki bazen, tam da önemli bir projenin ortasýndayken, programý satan firma size hiç de yardýmcý olmamaktadýr. Bir sorun çýkmýþtýr ve yardýma ihtiyacýnýz vardýr, ama muhatap bulamazsýnýz. Neyse, satýþ sonrasý hizmet bu sektörde çok önemlidir, unutmayýn.

Déjà Vu arayüz olarak SDLX'e benzer, gözle görünür en önemli farký SDLX kadar renkli olmamasýdýr. Yani ekranýnýzda format bilgileri öyle rengarenk deðil de parantez iþaretleri içinde sayýlarla verilir. Bunun dýþýnda öyle hemen dikkat çeken bir fark göremeyebilirsiniz. Ama ayný anda birden çok dosyayý çevirebilmeniz, örneðin bir klasör içindeki 10 Word, 5 Excel, 20 Interleaf, þu kadar HTML dosyasýný ayný anda çevirebilmeniz en büyük artýlarýndandýr. Déjà Vu X'in biraz daha geliþmiþ ve daha pahalý Workgroup versiyonunda olan bir özelliði (guaranteed match) sayesinde, çevirisini yaptýðýnýz cümlenin önceki ve sonraki cümleler içinde baðlamýný da görüp cümleyi tek baþýna deðil, paragraf içindeki anlamýna göre çevirebilir, programýn daha önce yapýlan benzer çeviriler arasýndan size hatýrlattýðý cümlenin baðlama uygunluðunu da garanti edebilirsiniz.

Çevirmenlerin seçimi ne olmalý?
Çevirmenin hangi CAT programýný kullanacaðý yukarýda da bahsettiðimiz gibi amaçlarýna baðlý. Trados þu anda en yaygýn kullanýlan program. Dolayýsýyla yurtdýþýndaki çeviri bürolarý ve Türkiye'de CAT programý kullanan bürolarýn büyük çoðunluðu bu programý kullanmanýzý þart koþuyor. Öyle ki, kendisinde Trados bulunmayan bürolar bile Trados kullanan çevirmen arýyor. Bu anlamda, teknik çeviri yapan, kullaným kýlavuzu gibi iþleri sürekli yapan veya yapmak isteyen çevirmenler için Trados doðru bir seçim. Bunun demo versiyonu da var ama oldukça sýnýrlý. Fakat internetten yardým dosyalarýný indirip önceden çalýþmakta fayda var. Trados hemen her sene yeni ve farklý bir versiyon çýkarttýðý için dersleri aksatmamak lazým tabii.

Kendi özgür iradesiyle bir CAT programý kullanmak isteyen çevirmenler ise kendi bütçelerine göre bir seçim yapabilirler. Ýster ücretsiz OmegaT ile baþlayýp iþin temellerini öðrenebilir veya Wordfast, MetaTexis gibi ucuz ve daha az özelliðe sahip Trados benzerlerini deneyebilirsiniz. SDLX ve Trados sürekli yeni versiyonlar çýkarttýðý için bir süre sonra eski eþe nafaka öder gibi her sene bu programlara para aktarmaya baþlayabilirsiniz. Ama iyi bir çevirmenseniz ve çeviri bürolarýndan yeterli iþ alabiliyorsanýz (bu ikisi her zaman birlikte gitmeyebilir, bilirsiniz bazen iyi çevirmene iþ gönderen olmaz, kötü çevirmen ise iþten baþýný kaþýyacak vakit bulamayabilir) SDLX ve Trados iyi bir yatýrýmdýr. Déjà Vu da sürekli olarak güncellemeler yapýp programý yenilemektedir fakat bunun için her seferinde para ödemenize gerek yok.

Çeviri bürolarýnýn seçimi ne olmalý?
Çeviri bürolarýnýn hangi programý kullanmasý gerektiði biraz daha karýþýk bir konu. En baþta, çeviri bürolarýnda kadrolu çevirmenler haricinde hem yabancý dil bilen, hem de bilgisayar programlarýndan iyi anlayan kiþilerin bulunmasý gerekiyor. Bu kiþi Office programlarýnýn incelikleri yaný sýra çeþitli masaüstü yayýncýlýk programlarýný (Adobe, Corel, vs.) çok iyi bilmeli. Ayrýca, eklemeye gerek bile yok belki ama, kullanýlan tüm programlar lisanslý olmalý. Etik açýdan veya yasal zorunluluklar nedeniyle olmasa bile, bu programlarýn güncelleme dosyalarýna ulaþabilmeniz, destek gerektiðinde program üreticisinden yardým alabilmeniz için bu þart. CAT programlarý arasýndan tercihte bulunacak çeviri bürolarý için de Trados birinci sýrada gibi gözüküyor. Programýn ne kadar iyi olduðuna bürolar karar verecektir ama hem müþterilerin, uluslararasý büyük firmalarýn (otomotiv, ilaç, telekomünikasyon alanlarýndaki büyük firmalar) tercihi bu yönde, hem de çevirmenlerin çoðu tek CAT programý olarak Trados'u biliyor. Yani mali imkanlar tek bir tercihe izin veriyorsa Trados. Ama uluslararasý büyük çeviri bürolarýnýn Türkiye'deki çeviri piyasasýna yönelmeye baþlamýþ olmalarý, küçük bürolarýn beþer onar kapanýp bunlarýn yerini az sayýda ama modern, profesyonel bürolarýn, daha doðrusu çeviri firmalarýnýn alacaðý gerçeðinden hareketle, gelecekte de bu piyasada var olmak isteyen bürolarýn Trados'un yaný sýra Star Transit XV ve Déjà Vu X Workgroup programlarýný almalarý, bu programlarý kullanabilen personeli istihdam etmeleri ve kaliteye önem veren çevirmenlerle çalýþmaya baþlamalarý þart gözüküyor.

"Kahraman" bakkal - süpermarket savaþýnýn sonunda kimin kazanacaðý belli olduðu gibi, uluslararasý büyük çeviri firmalarýnýn karþýnda Türk çeviri bürolarýnýn da durumu bellidir. AB'ye giriþ sürecinde çeviri kalitesinin deðiþeceði ve fiyatlarýn bugünkünün üç-dört katýna çýkacaðý düþünüldüðünde bu programlara yatýrým yapmak boþuna olmayacaktýr.

Müþterilerin seçimi ne olmalý?
Yukarýda bahsettiðimiz gibi çeviri bürosu veya çevirmenin hangi CAT programýný kullanacaðýna bazen müþteriler (otomotiv, ilaç vs. sektörlerindeki uluslararasý büyük þirketler) karar vermektedir. Bunlar zaten tercihlerini uzun yýllar önce yapmýþ, çeviri veritabanlarýný belirli bir program üzerinde saklamaktadýr. Sürekli çeviri yaptýran yerli þirketler de bu konuda bir tercihte bulunmak, CAT programý seçmek durumundadýr. Burada söz konusu olan müþterinin kendisinin CAT programý satýn almasý, bu programlara binlerce dolar harcamasý deðildir. Sürekli çalýþtýklarý çeviri bürosunun kaliteli, hýzlý ve terminolojik tutarlýlýða sahip çeviriler verebilmesi için çeviri bürosu ile bu konularý görüþmesi gerekmektedir. Çeviri piyasasýnda çoðu kiþinin bildiði bir gerçeði saklamanýn bir anlamý yok. CAT programý satan firmalar, çok fazla çeviri iþi yaptýran büyük þirketlere giderek programlarýnýn reklamýný yapmakta, bu þirketlerin yetkililerine belirli bir CAT programýný kullanan çeviri bürolarýyla çalýþmalarý halinde elde edecekleri avantajlarý anlatmaktadýr. Çeviri süreci konusunda fazla bilgisi olmayan müþteriler de çeviri bürolarýna iþ yaptýrýrken bu programýn kullanýlmasýný istemektedir. Burada önerimiz bu tercihin profesyonellere, yani çeviri bürolarýna veya profesyonel çevirmenlere býrakýlmasýdýr. Þirketler çeviri kalitesine inandýklarý, güvendikleri bürolarla görüþerek kendi çevirilerinin hangi CAT programý ile yapýlmasý halinde daha hýzlý, daha kaliteli yapýlabileceðini öðrenebilir.

CAT programlarý konusunda son söz
Belirli bir programý kullanmayý bilmek, iyi çevirmen olmak anlamýna gelmez. Bugün Türkiye'deki çevirmenlerin çoðu CAT programlarý hakkýnda hiçbir þey bilmemektedir. Ama yaptýklarý iþe saygý göstermeleri, iþin son teslim tarihini göz ardý etmemeleri, bilgili olmadýklarý alanda çeviri yapmaya karþý çýkmalarýyla saygý duyulacak meslektaþlarýmýz vardýr. Kimi genç arkadaþlarýmýz yetersiz yabancý dillerine ve çeviri yaptýklarý alanda bilgi sahibi olmamalarýna raðmen CAT programlarýný kullanarak maalesef yanlýþlarla dolu 5.000 kelime çeviriyi bir günde yapmakla övünürken, iþine ve kendisine saygýsý olan meslektaþlarýmýz, CAT programlarýný kullansýn kullanmasýn, her yaptýklarý iþte kaliteyi yansýtmaktadýr. Burada önemli olan çevirmenin önce kendini mesleðinde yetiþtirmesi, gerekli altyapýya ulaþtýktan, iyi bir çevirmen olduktan sonra bu programlarla günlük çeviri hýzýný arttýrmasýdýr.

Selçuk Akyüz
Ýngilizce Çevirmen