Zafer Kalyoncu

Simültane tercüme, çoðu zaman iþi yapanda da yaptýranda da büyük hayal kýrýklýklarýna yol açabilen son derece özel bir tercüme alanýdýr. Çoðu kiþi dil bilen herkesin simültane tercüme yapabileceðini sanýr. Dil bilen çoðu kiþi de ayný yanýlsama içindedir. Oysa bu alan tümüyle özel farklý bir alan olup, hem özel bir eðitim hem de geniþ bir deneyim ve genel kültür bilgisi gerektirmektedir. Ayrýca, baþarýlý bir simültane tercümenin yolu son derece iyi bir organizasyondan ve konuþmacýlar ile simültane tercümanlar arasýnda kurulacak geniþ kapsamlý bir iþbirliðinden geçmektedir.
Aþaðýda 8 nokta altýnda topladýðým özet bilgiler, iyi organize edilecek olan bir simültane çeviri için olmazsa olmazlar arasýndadýrlar.

- Sözlü Tercüme türleri nelerdir ve bunlar hangi amaçlara hizmet ederler?
- Simültane tercüme nedir?
- Bir simültane tercüme ekibi en az kaç tercümandan oluþmalýdýr?
- Profesyonel bir simültane tercümanýn nitelikleri nelerdir?
- Simültane tercüme sýrasýnda ne tür bir teknik donanýma ihtiyaç vardýr?
- Tercümeyi yapacak tercümanýn tercümeye hazýrlanmasý için neden hazýrlýk malzemesine ihtiyacý vardýr?
- Konuþmacý nelere dikkat etmelidir?
- Tercümesi yapýlacak konferansýn organizasyonunda nelere dikkat edilmelidir?

- Sözlü Tercüme türleri nelerdir ve bunlar hangi amaçlara hizmet ederler?

Bu alanda örneðin: Simültane, Ardýl ve Fýsýltý þeklinde veya müzakereler ve refakat sýrasýnda yapýlan tercümeler gibi çeþitli tercüme imkânlarý bulunmaktadýr.
Fýsýltý þeklinde veya refakat sýrasýnda yapýlan tercümeler, yine eþzamanlý yapýlýr ve simültane tercümeye benzerler.
Simültane tercümeyle aralarýndaki fark ise, tercüman tercüme sýrasýnda bir kabinin içinde deðildir, tam aksine dinleyicilerin arasýnda kendi dinleyicilerinin yanýnda bulunmaktadýr. Bu tür tercümeler, dinleyici gruplarýnýn daha fazla þahýstan oluþmasý halinde kargaþalýklara sebebiyet verebilecek olmasýndan veya dinleyicilerin tümünün tercümeyi duyamama tehlikesi bulunmasýndan dolayý en fazla üç kiþiden oluþan dinleyici gruplarý için uygunluk arz etmektedir.
Refakat sýrasýnda yapýlan tercümelerde, tercümanýnýz örneðin: Bir yurtdýþý seyahatinizde veya yabancý misafirlerinize iþletmenizi gezdirirken size "refakat" eder. Grup, bu tercüme sýrasýnda sürekli hareket halinde olduðu için tercüme kabinleri kullanýlamaz. Ancak bu nokta da (örneðin: turist gruplarý rehberliðinde kullanýlan) çeþitli teknik imkânlar bulunmaktadýr.
Buna mukabil, Ardýl Tercüme ve Müzakereler sýrasýnda konuþulanlar, (gerektiðinde) tercüman tarafýndan yazýlý olarak not edilip ve daha sonra ilgili dile aktarýldýðýndan müzakere sürelerinin iki kat daha uzun sürebileceði göz önünde bulundurulmalýdýr. Bu tür toplantý veya tanýtýmlar için hangi tercüme türünün daha uygun olabileceðini önceden belirlemek gerekmektedir. Bu türün belirlenebilmesi için, tercüme sahibi, tercüme organizatörü ve tercümanlarýn da hazýr bulunduðu ayrýntýlý bir görüþme gereklidir.

- Simültane tercüme nedir?

Simültane çeviri türkçe ifadeyle eþ zamanlý çeviri olarak adlandýrýlýr. Bu çeviri sýrasýnda tercüman/tercümanlar, ses geçirmeyen bir kabinde otururlar ve önlerinde doðrudan dinleyicilerin kulaklýklarýyla irtibatlý (telsiz) mikrofonlar bulunur. Simültane çeviri sýrasýnda konuþmacýnýn sesi bir kulaklýk vasýtasýyla eþzamanlý olarak tercümana/tercümanlara aktarýlýr ve tercüman/tercümanlar eþzamanlý olarak dinlediði/dinledikleri konuþmayý yine eþzamanlý olarak dinleyicilerin dilinde dinleyicilere aktarýr. Konuþma, simültane tercüme sayesinde dinleyicilere ayný anda birçok tercüman tarafýndan birçok dilde aktarýlabilmektedir.
Ancak bu tercüme sýrasýnda birçoðumuzun doðal olarak bilmediði bazý sorunlar baþ gösterir. Örneðin: Fiiller bazý dillerde, Türkçe gramatik yapýnýn tam tersine kelimenin baþýnda kullanýlýr. Yani tercüman, bazen bir anlam verebilmesi için konuþmacý cümlesini bitirene dek dinlemek zorundadýr. (Örneðin: Ben eve gidiyorum) Almancada (gidiyorum ben eve) olarak ifade edilir. Ýþte bu tür ifadelerde tercümanýn konuþmacýnýn nereye gittiðini anlayabilmesi için cümleyi sonuna kadar dinlemesi gerekmektedir. Yukarýda bahsetmiþ olduðum eþzamanlý kavramý (tercümandan da beklenen eþzamanlý çeviri) bu tür sebeplerden dolayý bazen mümkün olamamaktadýr.
Bu küçük örnekten de anlaþýlacaðý gibi tercümanýn tercüme esnasýnda çok büyük bir konsantrasyona ihtiyacý vardýr ve bu sebepten dolayý da çevrede oluþabilecek muhtemel seslerden etkilenmemesi için ses geçirmez bir kabinin içinde bulunmaktadýr.

- Bir simültane tercüme ekibi en az kaç tercümandan oluþmalýdýr?

Simültane Tercüme sýrasýnda tercümanlarýn göstermek zorunda olduklarý zihinsel konsantrasyon performansý, en fazla 20 - 30 dakika sonra aþýrý derecede düþmektedir. Bu konuda yapýlan tüm uluslararasý araþtýrmalar, tek bir tercümanýn en fazla 45 dakika aralýksýz tercüme yapabildiðini göstermektedir. Tercümenin azami 45 dakikalýk bir süreyi aþacak olmasý halinde tercümanýn saðýlýðý ve tercümenin kalite güvenliði açýsýndan en az iki tercümana ihtiyaç vardýr. Böyle olmasý durumunda iki tercümana sýrayla tercüme imkâný doðacak ve tercümesi biten tercüman zihnini dinlendirme olanaðý bulacaktýr.
Ýki veya daha çok yönde gerçekleþtirilecek olan tercümelerdeyse, konuya göre yaklaþýk 30 dakikalýk aralýklarla nöbetleþe çeviri yapan üç tercüman gerekmektedir.

- Profesyonel bir simültane tercümanýn nitelikleri nelerdir?

"Tercüman" veya "Konferans Tercümanlýðý" mesleði maalesef diðer diploma gerektiren mesleklerde olduðu gibi bir koruma altýnda deðildir. Bu sebepten dolayý da piyasada "Tercüman" adý altýnda faaliyet gösteren birçok þahýs bulunmakta ve bu alanda verilen hizmet kalitesi de buna orantýlý olarak deðiþmektedir. Bu tür tercümelerin kalitesi baþarýlý bir þekilde sadece uluslararasý alanda kabul edilen üniversite diplomalarýna sahip tercümanlar tarafýndan saðlanabilmektedir.

- Simültane tercüme sýrasýnda ne tür bir teknik donanýma ihtiyaç vardýr?

Simültane tercümanlar genel olarak tercümenin gerçekleþtirileceði mekâna yerleþtirilen ses geçirmeyen kabinler içinde çalýþýrlar. Tercümanlar bu kabinin içinde bulunan kulaklýklar ve mikrofonlar vasýtasýyla dinlediklerini eþzamanlý olarak dinleyicilerin dilinde dinleyiciye aktarýrlar.
Hareket halinde bulunan gruplara (örneðin: Ýþletme tanýtýmý) yapýlan tercümeler sýrasýnda, mobil tercüme cihazlarý olarak adlandýrýlan teknik aksamlar kullanýlýr. Bu teknik aksam, mikrofon ve kulaklýklardan oluþur ve konuþma ayný simültane kabininde olduðu gibi (tek fark, tercüman bu sýrada kabinde deðildir) tercüman tarafýndan eþzamanlý olarak ilgili dile aktarýlýr. Burada dikkat edilmesi gereken çok önemli husus, tercümanlarýn simültane kabinine oranla daha zor þartlar altýnda çalýþtýklarýdýr. Ve hatta dinleyiciler, bu sýrada tercümanlarla ayný mekânda bulunduklarýndan çeþitli dillerde yapýlan tercümelerden dolayý rahatsýz olduklarýný sýkça dile getirmektedirler.
Bu tercüme türü bu sebeplerden dolayý sadece çok uzun süreli tercümeler veya büyük gruplar için uygunluk arz etmektedir.

- Tercümeyi yapacak tercümanýn tercümeye hazýrlanmasý için neden hazýrlýk malzemesine ihtiyacý vardýr?

Tercümanýn her alanda sonsuz teknik terim bilgisine sahip olmasý mümkün deðildir. Tercümanlar genelde birkaç konu üzerinde uzmanlaþýrlar ve bu alana eksiksiz bir þekilde hâkim olurlar. Bu sebepten dolayý tercümesi yapýlacak olan konuyu eksiksiz bir þekilde ve aksamadan aktarabilmesi için tercümanýn sizin yardýmýnýza ihtiyacý vardýr. Ýþte tam bu noktada yapýlmasý gereken ise, tercüme tarihinden (en uygunu birkaç gün öncesinden) önce konuþmacý ve tercümanlarýn bir araya gelip konuyu enine boyuna incelemeleri ve gerekliyse teknik terminoloji üzerinde çalýþmalarýdýr. Konuþmacýlarýn bu çalýþma sýrasýnda konuþma metinlerini de yanlarýnda bulundurmalarý en uygunudur. Böylelikle daha önce belirttiðim "zýt gramatik yapý" problemine de öncesinden bir çözüm imkâný saðlanacaktýr.

- Konuþmacý nelere dikkat etmelidir?

Simültane tercüme sýrasýnda konuþmacý/konuþmacýlarýn da dikkat etmesi gereken bazý hususlar mevcuttur. Hiç bir dinleyicinin "þayet sizi doðru anladýysam?" þeklinde baþlayan bir konuþmasýna þahit oldunuz mu?
Þayet olduysanýz mutlaka ilk aklýnýza gelen tercümanýn tercümeyi doðru yapamadýðý doðrultusundadýr. Hâlbuki yanlýþ anlaþýlmalar mutlaka yanlýþ tercümeden kaynaklanmak zorunda deðildir. Bu tür durumlara genelde konuþmacý ve tercüman arasýndaki iletiþimin iyi olmamasý ve bundan dolayý tercümanýn konuþulanlarý ya hiç duyamamasýndan ya da eksik duymasýndan da kaynaklanabilmektedir. Bu tür bir problemin oluþmasý, alýnacak olan birkaç ufak önlem sayesinde engellenebilir.

Mikrofon: Konuþmanýza baþlamadan önce mikrofonun açýk olup olmadýðýný kontrol edin. Bunu kontrol etmek için lütfen mikrofonun üzerine elinizle vurmayýn, mikrofona doðru üflemeyin veya öksürmeyin, çünkü tüm bunlardan dolayý çýkan ses hem tercümanýn hem de (dinleyicilerin) kulaklarýnda rahatsýz edici niteliktedir. Bunun yerine konuþmaya örneðin: Toplantý baþkanýna bir teþekkür konuþmasý yaparak baþlayabilirsiniz. Konuþmanýzý en az 30 cm, en fazla 60 cm bir mesafeden doðrudan mikrofona doðru yapýn. Konuþmanýzý baþýnýzý mikrofondan baþka yöne doðru (örneðin o sýrada sizle konuþan birine doðru) çevirerek gerçekleþtirmeyin, çünkü böyle davranmanýz, tercümanýn o sýrada sizi duymamanýza sebebiyet verebilir.

Mobil Mikrofonlar: Elden ele gezen mikrofonlar mutlaka aðza çok yakýn tutulmalýdýrlar. Örneðin: Dialar vasýtasýyla bir sunu sýrasýnda kürsüden baþka yöne doðru dönmeniz gerekiyorsa, bu durumda yapacaðýnýz en doðru hareket, görevli ses teknisyeninden boyna asýlan veya yakaya takýlan bir mikrofon talep etmeniz olacaktýr. Bunu yapmamanýz halinde, tercümanýn ses geçirmeyen kabinin içinden sizi her ne kadar yüksek sesle konuþsanýz da duymasý mümkün olmayacaktýr. Farklý ses sorunlarýyla karþýlaþýlmasý durumunda mutlaka ses teknisyeninin yardýmýna müracaat edilmelidir.

Kulaklýklar ve Alýcýlar: Konuþmanýz sýrasýnda size soru sorulmasý ihtimalini göz önünde bulundurarak her an kullanamaya hazýr bir kulaklýðý hazýr bulundurmalýsýnýz.Ancak burada çok önemli bir noktaya dikkat etmelisiniz: Kulaklýk ve mikrofonlar asla yan yana bulunmamalýdýr. Aksi takdirde ortaya hepimizin de yakýndan tanýdýðý o rahatsýz edici ýslýða benzer bir ses çýkacaktýr.

Folyolar, Tablolar, Filmler: Þayet konuþmanýz sýrasýnda PowerPoint ile hazýrlanan sunular, filmler, dialar veya tablolardan faydalanmak istiyorsanýz, o zaman bu sunulurlarla ilgili dokümanlarý konferans öncesinden (en uygunu hazýrlýk konuþmasý sýrasýnda) tercümana verin. Bunlarý tercümana vermeniz, tercümanýn belki de sizin sununuzu çok iyi veya hiç göremediðinden dolayý usulüne uygun bir þekilde aktaramamasý riskini ortadan kaldýracaktýr. Þayet sunularýnýz üzerinde son anda bir deðiþiklik yapacak olursanýz, tercümaný bu durumdan mutlaka haberdar etmelisiniz.

El yazýsýyla hazýrlanan konuþmalar: Þayet konuþmanýzý geniþ ölçüde daha önce hazýrladýðýnýz bir el yazýsýna baðlý kalarak gerçekleþtirmek istiyorsanýz, bu konuþmanýzýn bir fotokopisinin zamanýnda tercümana ulaþmasýný saðlayýn. Böyle hareket etmeniz durumunda tercüman, (metni inceleme imkâný bulacak) ve sadece söylediklerinizi geleneksel bir þekilde sadece kelime kelime aktarmak suretiyle deðil, konuþmanýz içindeki anlam baðlantýlarýný da ortaya koyma imkânýna sahip olacaktýr. Tercümana verecek olduðunuz konuþma metni, tercümana ayný zamanda konuþma içinde geçen teknik terminolojiyi inceleme ve bilmediklerini önceden hazýrlama ve en önemlisi de konuþmanýzýn tam anlamda ne aktarmak istediðini inceleyebilme imkâný saðlayacaktýr. Bu konuþma metninize mutlaka harfiyen sadýk kalmanýz gerektiði þeklinde anlaþýlmamalýdýr. Bu önlem sadece konuþma içinde geçen teknik terimlerin ve konuþmanýn ne aktarmak istediðinin anlaþýlmasý açýsýndan gereklidir. Yani konuþmanýzý yine de istediðiniz gibi yapabilirsiniz ve bu konuþma sýrasýnda haddinden fazla yavaþ konuþmanýz da gerekmemektedir. Burada bir hususa deðinmekte fayda olduðunu düþünüyorum: Profesyonel Yeminli Tercümanlar, kendilerine vermiþ olduðunuz belgelerin içeriklerini gizli tutmakla ve bu belgelerin tekrar iade edilmesini talep etmeniz durumunda iade etmekle yükümlüdürler.

Terminoloji Listeleri: Varsayalým konuþmanýzda uzmanlýk gerektiren bir alaný örneðin: Yeni ürettiðiniz bir makinenin kurulumunu anlatýyorsunuz. Bu durumda konferans öncesinden bu makine ile ilgili belgeleri (en uygunu, þayet mevcutsa birkaç dilde) tercümana verin. Böyle davranmanýz, konferans sýrasýnda teknik terimlerin tercümesinde muhtemelen oluþabilecek aksaklýklarýn önlenmesini saðlayacaktýr. Bu tür aksaklýklarýn oluþmamasý mutlaka sizin avantajýnýz açýsýndan çok önemlidir ve konuyla ilgili teknik terimler gerekirse ancak sözlük kullanýlmak suretiyle tam tanýmlanabilecek olduklarýndan dolayý tercümana mümkün olduðunca erken ulaþtýrýlmalýdýr.

Konuþma Hýzý: Konuþma þayet daha önce yazýlmýþ olan bir metnin okunmasý suretiyle gerçekleþiyorsa, genelde farkýna varýlmadan serbest, yani herhangi bir metne baðlý kalmaksýzýn yapýlan konuþmaya oranla daha hýzlý gerçekleþmekte ve metnin okunmasý sýrasýnda dinleyicilere doðru bakýlmamaktadýr. Bu durumda oluþabilecek en büyük tehlikelerden biri, anadilleri sizin konuþtuðunuz dil olanlar da dâhil olmak üzere, yabancý dinleyicilerin de sizi takip edebilmelerinin oldukça güçleþeceði ve sadece sizin hýzlý konuþmanýzdan dolayý aktarmak istediklerinizin tam olarak aktarýlamama tehlikesidir. Bu tehlikeye düþmemek için normal bir sayfanýn okunmasý (her biri 55 karakterden oluþan 30 satýr) 3 dakikadan daha az bir sürede gerçekleþtirilmemelidir. Bu, hiç þüphesiz bu sýrada sizi anadilinizde takip eden dinleyicilere dahi faydalý olacaktýr.

Aksamasýz bir konferans ancak tüm bu hususlar dikkate alýndýðýnda mümkün olabilmektedir.

Konferans çevirisinde baþarý, ancak ekip çalýþmasýyla mümkündür ve sadece profesyonellerin iþidir!

- Simültane tercümesi yapýlacak konferansýn organizasyonunda nelere dikkat edilmelidir?

Þayet bir konferansý organize etmeye karar verirseniz, iyi bir organizasyonun içinde:

a) Konuþmacýlara Tavsiyeler
b) Dokümantasyonlar
c) Ön hazýrlýklar/Brifing
d) Sürekli baðlantýda olunacak kiþi (örneðin: danýþman tercüman)
e) Simültane tercüme sýrasýnda kullanýlacak teknik aksam
f) Tercümanlar için bir çalýþma odasý
e) Dia, Film ve benzeri dokümantasyonlar için teknik aksam

mutlaka bulunmalýdýr ve profesyonel bir ekip tarafýndan çok iyi bir þekilde organize edilmelidir!

Zafer Kalyoncu
Almanca Yeminli Tercüman