Zafer Kalyoncu

Simültane tercüme, çoğu zaman işi yapanda da yaptıranda da büyük hayal kırıklıklarına yol açabilen son derece özel bir tercüme alanıdır. Çoğu kişi dil bilen herkesin simültane tercüme yapabileceğini sanır. Dil bilen çoğu kişi de aynı yanılsama içindedir. Oysa bu alan tümüyle özel farklı bir alan olup, hem özel bir eğitim hem de geniş bir deneyim ve genel kültür bilgisi gerektirmektedir. Ayrıca, başarılı bir simültane tercümenin yolu son derece iyi bir organizasyondan ve konuşmacılar ile simültane tercümanlar arasında kurulacak geniş kapsamlı bir işbirliğinden geçmektedir.
Aşağıda 8 nokta altında topladığım özet bilgiler, iyi organize edilecek olan bir simültane çeviri için olmazsa olmazlar arasındadırlar.

- Sözlü Tercüme türleri nelerdir ve bunlar hangi amaçlara hizmet ederler?
- Simültane tercüme nedir?
- Bir simültane tercüme ekibi en az kaç tercümandan oluşmalıdır?
- Profesyonel bir simültane tercümanın nitelikleri nelerdir?
- Simültane tercüme sırasında ne tür bir teknik donanıma ihtiyaç vardır?
- Tercümeyi yapacak tercümanın tercümeye hazırlanması için neden hazırlık malzemesine ihtiyacı vardır?
- Konuşmacı nelere dikkat etmelidir?
- Tercümesi yapılacak konferansın organizasyonunda nelere dikkat edilmelidir?

- Sözlü Tercüme türleri nelerdir ve bunlar hangi amaçlara hizmet ederler?

Bu alanda örneğin: Simültane, Ardıl ve Fısıltı şeklinde veya müzakereler ve refakat sırasında yapılan tercümeler gibi çeşitli tercüme imkânları bulunmaktadır.
Fısıltı şeklinde veya refakat sırasında yapılan tercümeler, yine eşzamanlı yapılır ve simültane tercümeye benzerler.
Simültane tercümeyle aralarındaki fark ise, tercüman tercüme sırasında bir kabinin içinde değildir, tam aksine dinleyicilerin arasında kendi dinleyicilerinin yanında bulunmaktadır. Bu tür tercümeler, dinleyici gruplarının daha fazla şahıstan oluşması halinde kargaşalıklara sebebiyet verebilecek olmasından veya dinleyicilerin tümünün tercümeyi duyamama tehlikesi bulunmasından dolayı en fazla üç kişiden oluşan dinleyici grupları için uygunluk arz etmektedir.
Refakat sırasında yapılan tercümelerde, tercümanınız örneğin: Bir yurtdışı seyahatinizde veya yabancı misafirlerinize işletmenizi gezdirirken size "refakat" eder. Grup, bu tercüme sırasında sürekli hareket halinde olduğu için tercüme kabinleri kullanılamaz. Ancak bu nokta da (örneğin: turist grupları rehberliğinde kullanılan) çeşitli teknik imkânlar bulunmaktadır.
Buna mukabil, Ardıl Tercüme ve Müzakereler sırasında konuşulanlar, (gerektiğinde) tercüman tarafından yazılı olarak not edilip ve daha sonra ilgili dile aktarıldığından müzakere sürelerinin iki kat daha uzun sürebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu tür toplantı veya tanıtımlar için hangi tercüme türünün daha uygun olabileceğini önceden belirlemek gerekmektedir. Bu türün belirlenebilmesi için, tercüme sahibi, tercüme organizatörü ve tercümanların da hazır bulunduğu ayrıntılı bir görüşme gereklidir.

- Simültane tercüme nedir?

Simültane çeviri türkçe ifadeyle eş zamanlı çeviri olarak adlandırılır. Bu çeviri sırasında tercüman/tercümanlar, ses geçirmeyen bir kabinde otururlar ve önlerinde doğrudan dinleyicilerin kulaklıklarıyla irtibatlı (telsiz) mikrofonlar bulunur. Simültane çeviri sırasında konuşmacının sesi bir kulaklık vasıtasıyla eşzamanlı olarak tercümana/tercümanlara aktarılır ve tercüman/tercümanlar eşzamanlı olarak dinlediği/dinledikleri konuşmayı yine eşzamanlı olarak dinleyicilerin dilinde dinleyicilere aktarır. Konuşma, simültane tercüme sayesinde dinleyicilere aynı anda birçok tercüman tarafından birçok dilde aktarılabilmektedir.
Ancak bu tercüme sırasında birçoğumuzun doğal olarak bilmediği bazı sorunlar baş gösterir. Örneğin: Fiiller bazı dillerde, Türkçe gramatik yapının tam tersine kelimenin başında kullanılır. Yani tercüman, bazen bir anlam verebilmesi için konuşmacı cümlesini bitirene dek dinlemek zorundadır. (Örneğin: Ben eve gidiyorum) Almancada (gidiyorum ben eve) olarak ifade edilir. İşte bu tür ifadelerde tercümanın konuşmacının nereye gittiğini anlayabilmesi için cümleyi sonuna kadar dinlemesi gerekmektedir. Yukarıda bahsetmiş olduğum eşzamanlı kavramı (tercümandan da beklenen eşzamanlı çeviri) bu tür sebeplerden dolayı bazen mümkün olamamaktadır.
Bu küçük örnekten de anlaşılacağı gibi tercümanın tercüme esnasında çok büyük bir konsantrasyona ihtiyacı vardır ve bu sebepten dolayı da çevrede oluşabilecek muhtemel seslerden etkilenmemesi için ses geçirmez bir kabinin içinde bulunmaktadır.

- Bir simültane tercüme ekibi en az kaç tercümandan oluşmalıdır?

Simültane Tercüme sırasında tercümanların göstermek zorunda oldukları zihinsel konsantrasyon performansı, en fazla 20 - 30 dakika sonra aşırı derecede düşmektedir. Bu konuda yapılan tüm uluslararası araştırmalar, tek bir tercümanın en fazla 45 dakika aralıksız tercüme yapabildiğini göstermektedir. Tercümenin azami 45 dakikalık bir süreyi aşacak olması halinde tercümanın sağılığı ve tercümenin kalite güvenliği açısından en az iki tercümana ihtiyaç vardır. Böyle olması durumunda iki tercümana sırayla tercüme imkânı doğacak ve tercümesi biten tercüman zihnini dinlendirme olanağı bulacaktır.
İki veya daha çok yönde gerçekleştirilecek olan tercümelerdeyse, konuya göre yaklaşık 30 dakikalık aralıklarla nöbetleşe çeviri yapan üç tercüman gerekmektedir.

- Profesyonel bir simültane tercümanın nitelikleri nelerdir?

"Tercüman" veya "Konferans Tercümanlığı" mesleği maalesef diğer diploma gerektiren mesleklerde olduğu gibi bir koruma altında değildir. Bu sebepten dolayı da piyasada "Tercüman" adı altında faaliyet gösteren birçok şahıs bulunmakta ve bu alanda verilen hizmet kalitesi de buna orantılı olarak değişmektedir. Bu tür tercümelerin kalitesi başarılı bir şekilde sadece uluslararası alanda kabul edilen üniversite diplomalarına sahip tercümanlar tarafından sağlanabilmektedir.

- Simültane tercüme sırasında ne tür bir teknik donanıma ihtiyaç vardır?

Simültane tercümanlar genel olarak tercümenin gerçekleştirileceği mekâna yerleştirilen ses geçirmeyen kabinler içinde çalışırlar. Tercümanlar bu kabinin içinde bulunan kulaklıklar ve mikrofonlar vasıtasıyla dinlediklerini eşzamanlı olarak dinleyicilerin dilinde dinleyiciye aktarırlar.
Hareket halinde bulunan gruplara (örneğin: İşletme tanıtımı) yapılan tercümeler sırasında, mobil tercüme cihazları olarak adlandırılan teknik aksamlar kullanılır. Bu teknik aksam, mikrofon ve kulaklıklardan oluşur ve konuşma aynı simültane kabininde olduğu gibi (tek fark, tercüman bu sırada kabinde değildir) tercüman tarafından eşzamanlı olarak ilgili dile aktarılır. Burada dikkat edilmesi gereken çok önemli husus, tercümanların simültane kabinine oranla daha zor şartlar altında çalıştıklarıdır. Ve hatta dinleyiciler, bu sırada tercümanlarla aynı mekânda bulunduklarından çeşitli dillerde yapılan tercümelerden dolayı rahatsız olduklarını sıkça dile getirmektedirler.
Bu tercüme türü bu sebeplerden dolayı sadece çok uzun süreli tercümeler veya büyük gruplar için uygunluk arz etmektedir.

- Tercümeyi yapacak tercümanın tercümeye hazırlanması için neden hazırlık malzemesine ihtiyacı vardır?

Tercümanın her alanda sonsuz teknik terim bilgisine sahip olması mümkün değildir. Tercümanlar genelde birkaç konu üzerinde uzmanlaşırlar ve bu alana eksiksiz bir şekilde hâkim olurlar. Bu sebepten dolayı tercümesi yapılacak olan konuyu eksiksiz bir şekilde ve aksamadan aktarabilmesi için tercümanın sizin yardımınıza ihtiyacı vardır. İşte tam bu noktada yapılması gereken ise, tercüme tarihinden (en uygunu birkaç gün öncesinden) önce konuşmacı ve tercümanların bir araya gelip konuyu enine boyuna incelemeleri ve gerekliyse teknik terminoloji üzerinde çalışmalarıdır. Konuşmacıların bu çalışma sırasında konuşma metinlerini de yanlarında bulundurmaları en uygunudur. Böylelikle daha önce belirttiğim "zıt gramatik yapı" problemine de öncesinden bir çözüm imkânı sağlanacaktır.

- Konuşmacı nelere dikkat etmelidir?

Simültane tercüme sırasında konuşmacı/konuşmacıların da dikkat etmesi gereken bazı hususlar mevcuttur. Hiç bir dinleyicinin "şayet sizi doğru anladıysam?" şeklinde başlayan bir konuşmasına şahit oldunuz mu?
Şayet olduysanız mutlaka ilk aklınıza gelen tercümanın tercümeyi doğru yapamadığı doğrultusundadır. Hâlbuki yanlış anlaşılmalar mutlaka yanlış tercümeden kaynaklanmak zorunda değildir. Bu tür durumlara genelde konuşmacı ve tercüman arasındaki iletişimin iyi olmaması ve bundan dolayı tercümanın konuşulanları ya hiç duyamamasından ya da eksik duymasından da kaynaklanabilmektedir. Bu tür bir problemin oluşması, alınacak olan birkaç ufak önlem sayesinde engellenebilir.

Mikrofon: Konuşmanıza başlamadan önce mikrofonun açık olup olmadığını kontrol edin. Bunu kontrol etmek için lütfen mikrofonun üzerine elinizle vurmayın, mikrofona doğru üflemeyin veya öksürmeyin, çünkü tüm bunlardan dolayı çıkan ses hem tercümanın hem de (dinleyicilerin) kulaklarında rahatsız edici niteliktedir. Bunun yerine konuşmaya örneğin: Toplantı başkanına bir teşekkür konuşması yaparak başlayabilirsiniz. Konuşmanızı en az 30 cm, en fazla 60 cm bir mesafeden doğrudan mikrofona doğru yapın. Konuşmanızı başınızı mikrofondan başka yöne doğru (örneğin o sırada sizle konuşan birine doğru) çevirerek gerçekleştirmeyin, çünkü böyle davranmanız, tercümanın o sırada sizi duymamanıza sebebiyet verebilir.

Mobil Mikrofonlar: Elden ele gezen mikrofonlar mutlaka ağza çok yakın tutulmalıdırlar. Örneğin: Dialar vasıtasıyla bir sunu sırasında kürsüden başka yöne doğru dönmeniz gerekiyorsa, bu durumda yapacağınız en doğru hareket, görevli ses teknisyeninden boyna asılan veya yakaya takılan bir mikrofon talep etmeniz olacaktır. Bunu yapmamanız halinde, tercümanın ses geçirmeyen kabinin içinden sizi her ne kadar yüksek sesle konuşsanız da duyması mümkün olmayacaktır. Farklı ses sorunlarıyla karşılaşılması durumunda mutlaka ses teknisyeninin yardımına müracaat edilmelidir.

Kulaklıklar ve Alıcılar: Konuşmanız sırasında size soru sorulması ihtimalini göz önünde bulundurarak her an kullanamaya hazır bir kulaklığı hazır bulundurmalısınız.Ancak burada çok önemli bir noktaya dikkat etmelisiniz: Kulaklık ve mikrofonlar asla yan yana bulunmamalıdır. Aksi takdirde ortaya hepimizin de yakından tanıdığı o rahatsız edici ıslığa benzer bir ses çıkacaktır.

Folyolar, Tablolar, Filmler: Şayet konuşmanız sırasında PowerPoint ile hazırlanan sunular, filmler, dialar veya tablolardan faydalanmak istiyorsanız, o zaman bu sunulurlarla ilgili dokümanları konferans öncesinden (en uygunu hazırlık konuşması sırasında) tercümana verin. Bunları tercümana vermeniz, tercümanın belki de sizin sununuzu çok iyi veya hiç göremediğinden dolayı usulüne uygun bir şekilde aktaramaması riskini ortadan kaldıracaktır. Şayet sunularınız üzerinde son anda bir değişiklik yapacak olursanız, tercümanı bu durumdan mutlaka haberdar etmelisiniz.

El yazısıyla hazırlanan konuşmalar: Şayet konuşmanızı geniş ölçüde daha önce hazırladığınız bir el yazısına bağlı kalarak gerçekleştirmek istiyorsanız, bu konuşmanızın bir fotokopisinin zamanında tercümana ulaşmasını sağlayın. Böyle hareket etmeniz durumunda tercüman, (metni inceleme imkânı bulacak) ve sadece söylediklerinizi geleneksel bir şekilde sadece kelime kelime aktarmak suretiyle değil, konuşmanız içindeki anlam bağlantılarını da ortaya koyma imkânına sahip olacaktır. Tercümana verecek olduğunuz konuşma metni, tercümana aynı zamanda konuşma içinde geçen teknik terminolojiyi inceleme ve bilmediklerini önceden hazırlama ve en önemlisi de konuşmanızın tam anlamda ne aktarmak istediğini inceleyebilme imkânı sağlayacaktır. Bu konuşma metninize mutlaka harfiyen sadık kalmanız gerektiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Bu önlem sadece konuşma içinde geçen teknik terimlerin ve konuşmanın ne aktarmak istediğinin anlaşılması açısından gereklidir. Yani konuşmanızı yine de istediğiniz gibi yapabilirsiniz ve bu konuşma sırasında haddinden fazla yavaş konuşmanız da gerekmemektedir. Burada bir hususa değinmekte fayda olduğunu düşünüyorum: Profesyonel Yeminli Tercümanlar, kendilerine vermiş olduğunuz belgelerin içeriklerini gizli tutmakla ve bu belgelerin tekrar iade edilmesini talep etmeniz durumunda iade etmekle yükümlüdürler.

Terminoloji Listeleri: Varsayalım konuşmanızda uzmanlık gerektiren bir alanı örneğin: Yeni ürettiğiniz bir makinenin kurulumunu anlatıyorsunuz. Bu durumda konferans öncesinden bu makine ile ilgili belgeleri (en uygunu, şayet mevcutsa birkaç dilde) tercümana verin. Böyle davranmanız, konferans sırasında teknik terimlerin tercümesinde muhtemelen oluşabilecek aksaklıkların önlenmesini sağlayacaktır. Bu tür aksaklıkların oluşmaması mutlaka sizin avantajınız açısından çok önemlidir ve konuyla ilgili teknik terimler gerekirse ancak sözlük kullanılmak suretiyle tam tanımlanabilecek olduklarından dolayı tercümana mümkün olduğunca erken ulaştırılmalıdır.

Konuşma Hızı: Konuşma şayet daha önce yazılmış olan bir metnin okunması suretiyle gerçekleşiyorsa, genelde farkına varılmadan serbest, yani herhangi bir metne bağlı kalmaksızın yapılan konuşmaya oranla daha hızlı gerçekleşmekte ve metnin okunması sırasında dinleyicilere doğru bakılmamaktadır. Bu durumda oluşabilecek en büyük tehlikelerden biri, anadilleri sizin konuştuğunuz dil olanlar da dâhil olmak üzere, yabancı dinleyicilerin de sizi takip edebilmelerinin oldukça güçleşeceği ve sadece sizin hızlı konuşmanızdan dolayı aktarmak istediklerinizin tam olarak aktarılamama tehlikesidir. Bu tehlikeye düşmemek için normal bir sayfanın okunması (her biri 55 karakterden oluşan 30 satır) 3 dakikadan daha az bir sürede gerçekleştirilmemelidir. Bu, hiç şüphesiz bu sırada sizi anadilinizde takip eden dinleyicilere dahi faydalı olacaktır.

Aksamasız bir konferans ancak tüm bu hususlar dikkate alındığında mümkün olabilmektedir.

Konferans çevirisinde başarı, ancak ekip çalışmasıyla mümkündür ve sadece profesyonellerin işidir!

- Simültane tercümesi yapılacak konferansın organizasyonunda nelere dikkat edilmelidir?

Şayet bir konferansı organize etmeye karar verirseniz, iyi bir organizasyonun içinde:

a) Konuşmacılara Tavsiyeler
b) Dokümantasyonlar
c) Ön hazırlıklar/Brifing
d) Sürekli bağlantıda olunacak kişi (örneğin: danışman tercüman)
e) Simültane tercüme sırasında kullanılacak teknik aksam
f) Tercümanlar için bir çalışma odası
e) Dia, Film ve benzeri dokümantasyonlar için teknik aksam

mutlaka bulunmalıdır ve profesyonel bir ekip tarafından çok iyi bir şekilde organize edilmelidir!

Zafer Kalyoncu
Almanca Yeminli Tercüman